रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

4-4-122 रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये प्रत्ययः परः च आद्युदात्तः च तद्धिताः समर्थानां प्रथमात् वा यत् छन्दसि

• Sampurna sutra
• Neelesh Sanskrit Brief
• Kashika
• Siddhanta Kaumudi
• Neelesh Sanskrit Detailed
• Padamanjari

Sampurna sutra

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

रेवती-जगती-हविष्याभ्यः प्रशस्ये छन्दसि संज्ञायाम् यत्

Neelesh Sanskrit Brief

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

षष्ठीसमर्थेभ्यः 'रेवती', 'जगती', 'हविष्या' शब्देभ्यः 'प्रशंसनम्' अस्मिन् अर्थे वेदेषु संज्ञायाम् यत्-प्रत्ययः कृतः दृश्यते ।

Kashika

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

रेवत्यादिभ्यः षष्ठीसमर्थेभ्यः प्रशस्ये वाच्ये यत् प्रत्ययो भवति। प्रशंसनं प्रशस्यम्, भावे क्यप् प्रत्ययो भवति। यद्वो रेवती रेवत्यम्। यद्वो जगती जगत्यम्। यद्वो हविष्या हविष्यम्। हविषे हिता हविष्याः, तासां प्रशंस्नं हविष्यम्। यस्य इति च 6.4.148 इति लोपे कृते हलो यमां यमि लोपः 8.4.64 इति लोपः।

Siddhanta Kaumudi

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

प्रशंसने यत्स्यात् । रेवत्यादीनां प्रशंसनं रेवत्यम् । जगत्यम् । हविष्यम् ॥

Neelesh Sanskrit Detailed

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

'प्रशस्य' एतत् 'प्र + शस्' इत्यस्य क्यप्-प्रत्ययान्तरूपम् । 'प्रशंसनम्' / 'प्रशंसा' इति अर्थः ।षष्ठीसमर्थात् 'रेवती'शब्दात्, 'जगती'शब्दात्, 'हविष्या'शब्दात् च 'प्रशंसनम्' अस्मिन् अर्थे वेदेषु संज्ञायाम् यत्-प्रत्ययः कृतः दृश्यते ।

1. 'रेवती' इति नक्षत्रस्य नाम । रेवत्याः प्रशस्यम् = रेवती + यत् → रेवत्यम् ।

2. 'जगती' इति छन्दसः नाम । जगत्याः प्रशस्यम् = जगती + यत् → जगत्यम् ।

3. 'हविष्या' इत्युक्ते आहुतिः । हविष्यायाः प्रशस्यम् =

हविष्या + यत्

→ हविष्य् + यत् [यस्येति च 6.4.148 इति आकारलोपः]

→ हविष्य्य

→ हविष्य [हलो यमां यमि लोपः 8.4.64 इति वैकल्पिकः यकारलोपः]

वेदेषु प्रयोगः -

1. रेवत्यम्, जगत्यम् - (मानवश्रौत्रसूत्रम्) - यद्वो रेवती रेवत्यँ यद्वो हविष्या हविष्यम् ।

2. हविष्यम् - (ऋग्वेदः 1.162.4) यद्ध॑वि॒ष्य॑मृतु॒शो दे॑व॒यानं॒ त्रिर्मानु॑षा॒: पर्यश्वं॒ नय॑न्ति ।

ज्ञातव्यम् - अत्र वस्तुतः षष्ठीसमर्थम् पदम् सूत्रे न विद्यते, परन्तु 'प्रत्ययार्थम्' स्वीकृत्य अत्र षष्ठीसमर्थात् प्रत्ययविधानं कृतमस्ति ।

Padamanjari

Up

---

index: 4.4.122 sutra: रेवतीजगतीहविष्याभ्यः प्रशस्ये

---

रयिरस्यास्तीति रेवती, रयेर्मतौ बहुलम्ऽ इति बहुलवचनात्सम्प्रसारणमम् । उगित्वान्ङीप्, नक्षत्रे तु गौरादित्वान्ङीष् । जगच्छब्दाच्छतृवद्भावान्ङीप् । षष्ठीसमर्थेभ्य इति ।'शंसु स्तुतौ' इत्यस्मात्'कृत्यल्युटो बहुलम्' इति भावे क्यप्, तद्योगे कर्मणि षष्ठी भवति, हविषे हिता हविष्या, ठुगवादिभ्यो यत्ऽ ॥